( प्रगत भारत । pragatbharat.com)
Lithium treasure trove usa: जगातल्या प्रत्येक देशात कुठे ना कुठे खनिजांचा साठा आढळत असतो. उत्खनन करताना अशा गोष्टी सापडतात, ज्यांचा कधी विचारही केलेला नसतो. आणि त्याचे बाजारमूल्य हे किंमतीत मोजणेही कठीण असते. अनेक देशांत अशा घटना समोर येतात, अशाच एका घटनेविषयी सविस्तर जाणून घेऊया. अमेरिकेतील एका प्राचीन ज्वालामुखीमध्ये लिथियमचा खूप मोठा साठा आढळल्याचे वृत्त समोर येत आहे. याला ‘पांढरे सोने’ असेही म्हणतात. हा साठा इतका मोठा आहे की तो संपूर्ण जगाचा चेहरा बदलू शकतो. हा साठा जगातील लिथियमच्या एकूण मागणीपैकी सर्वात मोठा हिश्श्याची पूर्तता करु शकतो, असा दावा केला जात आहे. यामुळे लिथियमवरील चीनची मक्तेदारी संपुष्टात येऊ शकते, असा दावाही केला जात आहे.
नेवाडा-ओरेगॉन सीमेवर असलेल्या मॅकडर्मिट कॅल्डेरामध्ये लिथियमचा खजिना पुरला आहे, ज्याला जग पांढरे सोने म्हणतात. याला पांढरे सोने असे का म्हणतात? याबद्दल जाणून घेऊया. शास्त्रज्ञांनी केलेल्या अभ्यासानंतर हे वृत्त समोर आले आहे. आज पर्यावरण वाचवण्यासाठी जगातील अनेक देश शून्य कार्बन उत्सर्जनाकडे वाटचाल करत आहेत. डिझेल-पेट्रोलऐवजी इलेक्ट्रिक वाहनांचा कल वाढला आहे. विजेवर चालणारी वाहने बनवण्यासाठी बॅटरीची आवश्यकता असते. बॅटरी बनवण्यात लिथियमचा मोठा वाटा आहे. येणारी पिढी अशा वाहनांची असेल, असा विश्वास आहे. त्यामुळे लिथियमच्या या महत्त्वाच्या भूमिकेसाठी त्याला ‘पांढरे सोने’ असे म्हणतात. याचा वापर इलेक्ट्रिक कार व्यतिरिक्त, टर्बाइन आणि सौर पॅनेल बनवण्यासाठी केला जातो.
अमेरिकेत सापडलेल्या या ठेवीशी संबंधित प्रकल्प ‘लिथियम नेवाडा’च्या मालकीचा आहे. त्याने लिथियमच्या प्रचंड साठ्याच्या शोधाशी संबंधित संशोधनासाठी मोठ्या प्रमाणावर निधी दिला आहे. ‘व्हिओन’मध्ये यासंदर्भात वृत्त देण्यात आले आहे. विवराच्या दक्षिणेकडील काठावर लिथियमचे प्रमाण सर्वाधिक आहे. सुमारे 20 ते 40 दशलक्ष टन लिथियम प्रचंड खड्ड्यात साठवले जाते, जे जगात कोठेही आढळणाऱ्या एकाग्रतेपेक्षा दुप्पट असल्याची माहिती या कामात गुंतलेल्या कंपनीने दिली आहे.
लाखो वर्षांपूर्वी जेव्हा प्राचीन सुपरज्वालामुखीचा प्रथम उद्रेक झाला तेव्हा गरम द्रव मॅग्मा जमिनीतील भेगा आणि विदारकांमधून बाहेर पडला. ज्यामुळे येथील चिकणमाती माती लिथियमने बदलली, असे अभ्यासातून समोर आले आहे.
पांढऱ्या सोन्याचा वापर
आज स्मार्टफोनपासून लॅपटॉपपर्यंत सर्व गोष्टींसाठी रिचार्ज करण्यायोग्य बॅटरी बनवण्यासाठी लिथियमचा वापर केला जात आहे. जेव्हापासून ते इलेक्ट्रिक कारसाठी बॅटरी बनवण्यासाठी वापरले जाऊ लागले आहे, तेव्हापासून त्याची मागणी आणखी वाढली आहे. कंपन्या त्याला खजिना म्हणतात. त्यामुळे ते कुठेही दिसले तर ते त्याच्या मागे धावताना दिसतात.
या गोष्टीची भीती
ही भूमी आपली पवित्र भूमी असून तिथे रहिवाशी पारंपारिक विश्वासांशी संबंधित कार्यक्रम आयोजित करतात. त्यामुळे धार्मिक समारंभ आणि जमीन दोन्ही धोक्यात आल्याचे तेथील नागरिकांना वाटते. आपले अस्तित्व संपुष्टात येण्याची भीती त्यांना वाटत आहे. त्यामुळे स्थानिक या प्रकल्पाला विरोध करत आहेत. आम्ही जीव देऊ पण आपली जमीन सोडणार नाही, असे नागरिक म्हणतात.
भारतातील लिथियमचा साठा
या वर्षाच्या सुरुवातीला, फेब्रुवारी महिन्यात जम्मू-काश्मीरच्या रियासी जिल्ह्यातील सलाल-हैमाना भागात भारतात पहिल्यांदाच लिथियमचा मोठा साठा सापडला होता. लिथियमसाठी भारत अजूनही चीनवर अवलंबून आहे. अलीकडेच, भारतातील राजस्थानमध्येही याचे एक भांडार सापडल्याचे सांगण्यात आले. भारतात या खजिन्याचा शोध लागल्यानंतर संपूर्ण देशाला त्याचा फायदा होणार असल्याचे सांगण्यात येत आहे. आतापर्यंत भारत लिथियमसाठी परदेशातून आयातीवर पूर्णपणे अवलंबून होता. भारतात याला चांगला वाव आहे. यामुळे ऑटोमोबाईल मार्केटमध्ये इलेक्ट्रिक वाहनांचा वाटा जवळपास 90% असू शकतो, असे ‘द इन्स्टिट्यूट फॉर एनर्जी इकॉनॉमिक्स अँड फायनान्शिअल’च्या अहवालात म्हटले आहे.
